Marek Nienałtowski
Historia Wyższej Szkoły Córek
- budynku przy ul. Kilińskiego 14
- uzupełnienie

Przy ul. Kilińskiego 14 stoi budynek, którego dawne przeznaczenie jest mało znane. Przebudowane wnętrza mieszkalne, piwnice oraz zniszczone ozdoby zewnętrzne nie pozwalały początkowo na ocenę jego dawnego przeznaczenia. Okazało się, że powstanie tego budynku jest związane z kształceniem dziewcząt na poziomie szkoły średniej - czyli był to budynek szkolny. Porównując ten budynek z niżej pokazanymi widać także, że został on chyba przed 1930 r. podwyższony o jedno piętro.

 

Szkoła dla dziewcząt, zwana później Szkołą Córek (Töchter Schule) lub Wyższą Szkołą Córek (Höhere Töchterschule) istniała w Oleśnicy już w 1830 r. Wspomina ją J.G. Knie. Posiadała dwie klasy i jedną nauczycielkę, a nauka w niej trwała 2 lata. W monografii Oleśnicy z 1930 r. wspomina się, że szkoła dla dziewcząt istniała już wcześniej, bo w 1805 r. Historię nowej szkoły znamy od 1853 r. Założyła ją Emilie Spruth. Mieściła się przy ul. Bocianiej 4. Ten dom jeszcze istnieje, jest pokazywany na planie Oleśnicy z 1860 r.


Na planie z 1882/3 r. pokazano ul. Storchnest (Bocianią). Dom o nr 4 wskazano strzałką,
posiadał on z tyłu dużą parcelę mogącą służyć jako ogród

W 1882 r. szkołą zaczynają kierować siostry Snay (Olga i Toni), wtedy nauka w niej trwa już 3 lata. W 1884 r. szkołę przeniesiono do nowego budynku przy Magazinstrasse nr 14. Siostry kierowały nią do 1901 r. I tutaj pojawia się problem, bo na planie z 1882/3 r. szkoła już istnieje na Magazinstrasse 14 (Kilińskiego 14). Błąd w historii szkoły, czy błąd w planie miasta? Może plan ujmuje sytuację z 1884 r. chociaż na nim napisano, że pochodzi z roku 1882/3?


Ogłoszenie z Lokomotive an der Oder z 1900 r. Jako dyrektorka w dokumentach podpisuje się
Olga Snay, starsza z sióstr. Zamiast Wyższa Szkoła Córek pojawiła się ok. 1900 r. nazwa Wyższa Szkoła dla Dziewcząt.
Po ukończeniu wyższej szkoły można było starać się o przyjęcie na uniwersytet


Budynek szkolny na planie z 1899 r. Napisano na nim H. Privat Töchter Schule.
Parcela budynku wchodziła częściowo w projektowaną ulicę (zaznaczoną czerwoną kreskowaną linią)
i dlatego została ona nieco zmniejszona i jednocześnie zwężona została ulica
(aby nie burzyć budynku), co widać na widokówkach z lat po 1900 r.
Z tyłu szkoły widoczna jest niezabudowana parcela, na której mógł powstać ogródek szkolny


Budynek nowej szkoły i jego otoczenie z 1894 r. Wtedy szkoła nosiła nazwę Höhere Töchterschule von Frl. Snay.
Widać, że ogrodzenie wchodziło głęboko w istniejąca obecnie ulicę. Na ulicy brak jeszcze kostki brukowej.
Z tyłu budynku początkowo znajdował się ogród, zapewne mający znaczenie dydaktyczne.
Fot. Otto Muecke. www.ebay.de


Grupa dziewcząt w ogrodzie za szkołą w 1908 r.
Fotografia z kolekcji Pawła Szczegodzińskiego

Ta sama grupa dziewcząt pokazuje się od tyłu przy bocznej ścianie szkoły.
W głębi za ulicą Fabryka Obuwia Gustawa Klemma.
Uczennica 1911 r. Obie fotografie z kolekcji Pawła Szczegodzińskiego

W 1901 r. szkołę obejmują Emma Weyrauch i Martha Niecke, jako dyrektorka występuje w podpisywanych dokumentach M. Niecke.


Ogłoszenie z Lokomotive an der Oder z 1901 r. Nowa dyrektor M. Niecke zapowiada nowe klasy
i zmiany w programie nauczania


Podpis Marty Niecke

W 1903 r. w związku z 50-leciem szkoły i obecnością w Oleśnicy następcy tronu (Kronprinza) Wilhelma, nazwano ją Kropnprinz-Wilhelm-Schule. Wtedy Otto Muecke wydał zbiorczą fotografię, na której znalazły się fotografie pokazujące starą, nową szkołę, kolejne właścicielki i widok Oleśnicy.


Fotografia kartonikowa ze zbiorów Oleśnickiego Domu Spotkań z Historią, z kolekcji Krzysztofa Dziedzica
Nie wiadomo, czy rzeczywiście wykonano fotografię starej szkoły w 1853 r.
W tym przypadku byłaby to najstarsza zachowana oleśnicka fotografia, ale czy wykonał ją Otto Muecke?
A może wykonano ją w 1903 r. Widok Oleśnicy od strony ul. Wrocławskiej także pochodzi z ok. 1900 r.

Poniżej pokazano szczegóły widoczne na tej fotografii.


Właścicielki szkoły od 1853 do ok. 1929-1932 r. Fotografię wykonano z okazji 50-lecia
istnienia Wyższej Szkoły Córek obchodzonej 17 czerwca 1903 r.
Portret E. Spruth może być również jedną z najstarszych fotografii oleśnickich.
A wtedy jeszcze nie było Photpshopa, Corel Draw - wszystko rysowano ręcznie!


Budynek szkolny w 1903 r. Ulica, jeszcze wąska, ale już wybrukowana.
Nie wiadomo, kiedy poszerzono ulicę i wykonano wąski chodnik przy budynku

W 1907 r. szkoła ma 9 klas. Do szkoły przyjmowano dzieci od 6 roku życia - trafiały do klasy dziewiątej. Kiedy kończyły za 9 lat - były w klasie pierwszej.


Ogródek przy starej szkole chyba służył do nauki tworzenia przydomowych ogrodów.
Ścieżka prowadziła do wejścia do szkoły. Jeśli fotografię wykonano w 1903 r. to jest to może
typowy ogród kwiatowo-warzywny z tego okresu


Widok z góry na budynek nr 4 i ogród (?) przy nim. Fragment widokówki z ok 1930 r. Własność A. Fedorowicza

Widok budynku od tyłu, wejście do budynku znajduje się z jego lewej strony.  Fototografia wykonana z dalszej odległości

Strzałką pokazano prawdopodobny kierunek wykonania
powyższej fotografii


Były budynek szkolny z zarysem może terenu ogrodu z ok. 1962 r. Z kolekcji zdjęć Tadeusza Ćwika


Ogłoszenie z Lokomotive an der Oder z 1908 r. o śmierci byłej dyrektorki szkoły Olgi Snay, z podpisem dyrektorki Marty Niecke

W 1909 r. jako dyrektorka podpisywała się M. Niecke. Szkoła ta ciągle była własnością prywatną i dlatego zabiegano o uczniów. Przejawiało się to zamawianiem reklam w gazecie Lokomotive an der Oder o przyjęciach do szkoły i zaletach uczęszczania do niej. W 1909 r. szkoła dostosowała program do wymagań państwowego nadzoru szkolnego i mogła nosić nazwę Liceum. Na widokówkach i mapach z tego okresu pisano priv. Lyzeum lub Lyceum. Wtedy też szkoła prowadziła "zerówkę" dla chłopców, a wieczorem w salach szkolnych ćwiczyła szkoła muzyczna.


Reklama z Lokomotive an der Oder z 1909 r.

Wg spisu mieszkańców z 1921 r. w budynku szkolnym mieszkała kierowniczka szkoły Weyrauch Emma z matką - wdową oraz inwalida - najpewniej woźny. Zazwyczaj kierownik szkoły zajmował mieszkanie na najwyższym piętrze, a woźny w piwnicy lub suterynie. W 1923 r. liczba uczennic wynosiła 364, wówczas w okresie kłopotów ekonomicznych, szkoła była wspierana przez państwo i miasto. W 1929 r. Liceum przeszło tylko na finansowanie miasta i ustalony przez miasto program, może dyrektorkę juz wyznaczał burmistrz. Do niej uczęszczały też dziewczęta z wielu miejscowości Dolnego Śląska, a w 1930 r. był ich 50%.

Niżej zdjęcie pokazujące pożegnanie z absolwentkami liceum w dniu 25.03.1929 r. Na zdjęciu są także nauczyciele, a jego opis pozwala poznać ich nazwiska (tekst pogrubiony). Zdjęcie uzyskałem dzięki poszukiwaniom Klausa Liwowsky.


Od lewej od góry: Käthe Gerber, Erika Scholz, Lotte Conrad, Elvira Daniel (verh. Scholtissek), Dora Meissner,
Ruth Alter, Annemarie Herde, Gisela Grunert, Ruth Sagner (verh. Krätzig), Hanna Winschiers. Kolejny rząd:
Fräulein Koberstein, Hilde Bobka (verw. Brosig, verh. Eldred), Hilde Piefke, Hanna Riedel (verh. Gerber), Irmgard Artelt,
Irma Bock, Ursula Konetzny, Hanna Mendel, Dr. Grabisch. Kolejny rząd: Herr Täsler, Herr Schiller,
Herr Prillwitz, Fräulein Rudolph, Fräulein Chodowski, Fräulein Trapp, Erika Rottsahl, Stud.-Rat Bereuther,
Ilse Krause, Klara Mack (verh. Körner), Ursula Frost, Lotte Kalkbrenner. Dolny rząd - siedzą: Else Häusler,
Hildegard Beier, Frau Direktorin Rossow, Edith Jacobi (verh. Kaskeline), Frau Direktorin Emma Weyrauch,
Fräulein Bahr, Fräulein Hilde Weyrauch, Fräulein Hentschel, Nelly Rübenstrunk.
Fotografia z czasopisma Groß Wartenberger Heimatblatt 23 Juli 1980 Nr. 7

Na poglądowej mapie z 1927 r., liceum umieszczono na rogu ul. Kilińskiego i Hallera. Wzbudzało to kiedyś problemy z identyfikacją budynku liceum. Odbiciem tego była dyskusja na wystawie "Dwa oblicza Oleśnicy" zorganizowana w pamiętnej galerii PiMBP przy pl. Zwycięstwa. Zamknięto ją w 2005 r.

W 1932 r. postanowiono szkołę rozwiązać, gdyż Wyższa Szkoła Realna [3] stała się koedukacyjna i do niej mogły trafić dzieczęta, co spowodowało, że już w 1933 r. w budynku szkolnym zamieszkali zwykli najemcy. Wg spisu mieszkańców z 1935 r. właścicielką budynku była Weyrauch Emma, wcześniejsza dyrektorka Liceum.

Na planie miasta z 1939 r. dom o nr 14 dalej jest pokazywany. Jest to zwykły dom czynszowy. Rozebrano jedynie dom o nr 13.
   

Obecnie w tym budynku nie ma żadnych śladów wskazujących na wcześniejsze istnienie sal szkolnych. Wysokie piwnice (niegdyś z dużym holem), prawdopodobnie pełniące rolę warsztatów szkolnych (krosna, maszyny do szycia itp.) i mieszkania woźnego, zostały całkowicie przebudowane. Pytani mieszkańcy nic nie wiedzą o przeszłości budynku.


Budynek po odnowieniu w 2020 r. Gdyby w Oleśnicy istniało silne
Towarzystwo Upiększania Miasta i inny burmistrz - może ten budynek wyglądałby
bardziej podobnie do tego z 1903 r. Piękno miasta mało kogo interesuje.

Ulica Bociania na istniejących widokówkach (fragmentach) z kolekcji Jacka Kamińskiego.
Domy poprzedzające nr 4 od strony kościoła
Początek ul. Bocianiej
Widać dwa okienka na strychu domu nr 4

Wnioski i uwagi

  1. Oba budynki dawnej szkoły dla dziewcząt zasługują na oznakowanie tablicą informacyjną
  2. Nie wiadomo czy w budynku przy Bocianiej 4 istniała szkoła już w 1830 r.

Literatura

  1. Bülow von. U. M., Oels wie wir es kannten, Wurzburg 1991
  2. Knie J. G., Melcher J. M. L., Geographische Beschreibung von Schlesien preußischen Antheils, der Grafschaft Glatz und der preußischen Markgrafschaft Ober-Lausitz; Abtheilung III. Alphabetische, topographisch-statistische Uebersicht aller größern und kleinern Orte der Provinz Schlesien, Breslau 1830,
  3. Mrozowicz W., Wiszewski P., Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław 2006

Od autora Lokacja miasta Oleśnica piastowska Oleśnica Podiebradów Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r. Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstw Drukarnie Numizmaty Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla Oleśnicy Artyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje Bibliografia LinkiZauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI