Protestanckie naczynie do wina z kościoła w Strzelcach (k. Dobroszyc)
w zbiorach Muzeum Śląskiego w Görlitz

Kościół w Strzelcach
Pierwszy kościół protestancki powstał w Strzelcach z fundacji właściciela - Clemensa Sacka ok. 1585 r. (data wg Szymański [5]).

Sack zmarł 11 lipca 1607 r. w wieku 61 lat.
W kościele istniało jego epitafium [2]. Jego córka poślubiła von Tschammera (w XIII w. nazywali się Czambor [3]) i w ten sposób oni pojawili się
w Strzelacach. Pozostawili po sobie w kościele przynajmniej 3 epitafia. Jedno z nich
pokażę w całości [2], gdyż pewne informacje
z epitafium wskazują, że ich dzieci mogły być fundatorami niżej omawianej butli do wina. Jeden z nich dodawał do tytułu "... i Gross Osten" (Osetno). Inny bez tego tytułu (i różnili się herbami). Jedni pisali się jako właściciele Strzelec, inni tylko Górnych Strzelec. Trudno z tych krótkich informacji wyciągać wnioski.

Te i inne epitafia, być może, zostały usunięte
w 1856 roku, gdy kościół rozebrano i na jego miejscu wybudowano nowy [5], istniejący do obecnych czasów - pokazany niżej.

Niewykluczone, że epitafia zostały zatynkowane lub zdjęte po 1945 roku. Może starsi mieszkańcy Strzelec wypowiedzą się w tej sprawie. Jeszcze przed 1945 rokiem istniało w kościele epitafium małego dziecka z piękną jego płaskorzeźbą.

Z lewej kościól w Strzelacach według rysunku
F. B. Wernera z lat 1750-1774. Własność BUWr. Widać, że był przed 1856 r. rozbudowywany [6] Inny wcześniejszy rysunek Wernera, może z lat 1736-1750

Obecny kościół w Strzelcach. Fot. Zbigniew Podurgiel


Widok od strony ołtarza. Fot. Z. Podurgiel


Wnętrze kościoła. Fot. Z. Podurgiel

Nie wiadomo, dlaczego ze wszystkich epitafiów pozostały w kościele tylko dwa, a właściwie dwa herby z epitafiów, niżej pokazane. Może dlatego, że były one w dobrym stanie.

Piaskowcowy herb Hansa Heinricha von Franckenberg
i Ludwigsdorf (Bystre) ... pana Górnych i Dolnych Strzelec. Pełnił w księstwie wirtembersko-oleśnickim rządzonym przez Sylwiusza Fryderyka najwyższe funkcje. Zmarł 17 maja 1698 r. w wieku 55 lat.
Tekst epitafium z kościoła [2]
Jego żona Helena Sybilla von Gellhorn (herb Gellhornów). ślub 1669 r., urodziła 11 synów i 6 córek. (może źle zrozumiałem tekst?) [3].
Obie fotografie herbów wykonał Z. Podurgiel

W Katalogu Zabytków Sztuki [1] błędnie napisano, że są to herby von Falkenberg (zapewne to literówki, bo herb Franckenbergów jest ogólnie znany). Po raz pierwszy tutaj opisano historię obu herbów ze Strzelec.

Butla do wina z kościoła ewangelickiego ze Strzelec
O pojawieniu się tej butli w Niemczech powiadomił mnie Wojtek Mencel, który od 10 lat przekazuje informację o różnych srebrnych i niekiedy złotych zabytkach, dotyczących byłych terenów księstwa oleśnickiego. Okazało się, że tą butlę kupiło Muzeum Śląskie w Goerlitz i jego szef działu rzemiosła dr Martin Kuegler zgodził się na publikację informacji o butli v. Tschammera na mojej stronie i wykorzystanie jego zdjęć.

Jak to naczynie trafiło do Muzeum? W styczniu 1945 pastor kościoła w Strzelcach, przekazał to naczynie jednemu z wiernych pod opiekę, aby nie wpadło w ręce Rosjan. Tak samo uczynił z innymi argentariami służącymi do liturgii. Miał nadzieję, że kiedyś wierni je zwrócą po zwycięskiej wojnie. Tak się jednak nie stało i naczynia pozostały w rękach byłych mieszkańców. Po śmierci dysponariusza butli - rodzina uznała, że powinna ona zostać zaoferowana Muzeum Śląskiemu w Goerlitz, które na szczęście ją kupiło, co miało miejsce ponad 2 lata temu. Niekiedy byli mieszkańcy zwracają zabytkowe naczynia bezpośrednio do muzeów. Tak się stało z kielichem z Dobrej [7], chociaż w tym przypadku dostęp, chociażby do dobrego zdjęcia, jest utrudniony.

Butla została wykonana w 1690 r. przez złotnika z Oleśnicy Johanna(=Hansa) Caspra Naeve (1682-1722). Została oferowana kościołowi w Strzelacach, przez trzech braci i siostrę von Tschammer. Na odwrociu nakrywy znajduje się pruski znak kontrybycyjny z 1809 r. (wariant dla rejencji Breslau).

Na butli wygrawerowano sceny ze Starego Testamentu. Poniższe zdjęcia są autorstwa dra Martina Kueglera.

Altar
Sitivit
In Sontibus
Sitientibus
Sola Fides
Herb v. Tschammer
Herb rodowy von Tschammer w powiększeniu
Rozpatrywano także możliwość fundacji butli przez rodzinę von Tschammer-Osten, ale widać różnice w herbach obu odłamów rodu [4]

Na odwrociu butli wygrawerowano inskrypcję fundacyjną braci Hansza Ernesta,
Balthasara Sigimvnda, Friedricha Wilhelma oraz ich ich siostry Barbary Magdaleny, dnia 4 lutego 1691 r.
Występują problemy ze znalezieniem ich rodziców

Znak warsztatowy oleśnickiego złotnika ICN. Fot. Wojtek Mencel
Pruski znak kontrybycyjny z 1809 r. Widać pół wybitego orła pruskiego.
Fot. W. Mencel

Uwaga. Zdjęcie tej butli znajduje się też w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk [8]

W tym kościele istniała jeszcze inna butla do wina, ale starsza, bo z ok. 1635 r., pokazana poniżej. Została ona ufundowana przez Johanna Ernesta v. Tschammera auf Strelitz (1590-1646) - kanclerza i marszałka dworu księcia ziębicko-oleśnickiego Henryka Wacława.


Butla z kościoła w Strzelacach z kolekcji NBA w Instytucie Herdera w Marburgu (nr. inv. 202192). Źródło:
https://www.herder-institut.de/bildkatalog/index/pic?searchfield_parameter=oels&offsetpage=24&id=fa88c3419d2af5437715b88aec8ed442

W każdym kościele byłego księstwa oleśnickiego istniały cenne naczynia liturgiczne. O większości z nich nic nie wiemy. Z czasem napiszę o innych naczyniach, na których widać herby. One pozwalają na dalsze badania - zdarza się, że można je przypisać do określonego kościoła, nikiedy poznajemy fundatorów, potem ich żony, dzieci, pełnione funkcje w księstwie itd.

Literatura:

  1. Oleśnica, Bierutów i okolice, w: Katalog Zabytków Sztuki, Seria Nowa, pod red. J. Pokory. M. Zlata, t. IV. Zeszyt l. Warszawa 1983
  2. Sinapius J., Olsnographia, Lipsk. 1707
  3. Sinapius J., Schlesischer Kuriositaten Vorstellung, darinner die anfehnlichen Geschlechter des Schlesischen Adels beschrieben werden, Leipzig, 1720.
  4. Schlesisches Wappenbuch, Goerlitz 1938
  5. Szymański K., Strzelce, w: Między Widawą a Dobrą, od zarania dziejów do współczesności, Oleśnica 2011
  6. Werner. F.B., Silesia in Compendio seu Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens [...] Pars II
  7. Odnalazł się kielich z Dobrej
  8. Odkrywanie kolekcji. Fotograficzne Silesiana z lat 1870 - 1945 w zbiorach Instytutu Sztuki PAN. Opr. Jan Przypkowski, Piotr Jamski. IS PAN Warszawa 2016.


Od autora • Lokacja miastaOleśnica piastowskaOleśnica PodiebradówOleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r.Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstwDrukarnie NumizmatyKsiążęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla OleśnicyArtyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje • BibliografiaLinkiZauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI