Marek Nienałtowski
Remigiusz Szczuraszek
Ogrodnictwo na terenie obecnego pl. Zwycięstwa w Oleśnicy?
14.10.2021 r.

W Panoramie Oleśnickiej nr 40 z 5-11 października 2021 ukazał się artykuł "To był ... plac Zwycięstwa". W nim pokazano zdjęcie z albumu Krzysztofa Kupczyka. Pani Irena Psikus napisała, że przedstawia ono ogrodnictwo małżeństwa Rafała i Marii Idziorków, które mieściło się przy ul. Kątnej i że obecnie jest tam duży plac. Pierwszy raz słyszeliśmy o ul. Kątnej i chcieliśmy poznać miejsce jej rozmieszczenia oraz historię pojawienia się ogrodnictwa państwa Idziorków na przyszłym placu Zwycięstwa. Zazwyczaj ogrodnictwa po 1945 r. pojawiały się na miejscu ogrodnictw niemieckich. Zaczęliśmy więc szukać ich i ul. Kątnej, pamiętając, że pamięć ludzka jest zawodna i po kilkudziesięciu latach mogą pojawiać się nieścisłości.

Na poniższym fragmencie planu Oleśnicy z 1899 r. ze zmianami do 1911 r. pokazano teren, na którym w 1977 roku zaczęto budować plac Zwycięstwa. Od góry jest ograniczony obecną ulicą Wojska Polskiego, a od dołu kanałem rzeki Oleśniczanka. Od prawej też tym kanałem, a od lewej terenami zielonymi o nazwie Curgarten (park Kuracyjny), przylegającym do dawnych miejskich murów obronnych.

Teren ten jest nazywany Hinterhäuser czyli Za Domami. Nazwa ta powstała już w XVIII w. lub nawet wcześniej i informuje, że dalej nie było żadnego budownictwa. Na rysunku widać zarys już projektowanych przed 1911 r. dwóch nowych ulic w układzie pionowym i i trzech - poziomych. Później te plany ulegały zmianie i już na planie z 1939 r. pokazano tylko jedną projektowaną ulicę - obecną ul. M.C. Skłodowskiej.
Obecne usytuowanie pl. Zwycięstwa

Na powiększeniu powyższego planu widać Kräuter Weg, czyli uliczkę zielarską. Może to wskazywać na rodzaj upraw na tym terenie. Okazuje się, że w 1921 r. parcele i budynki nr 5 i 6 stanowiły własność dwóch zielarzy [1]. Czyli odbywała się tam produkcja ogrodnicza, częściowo pod szkłem i zimą ogrzewana. Prawdopodobnie zielarze byli dobrze ustosunkowani, bo do tych tylko trzech domów doprowadzono w 1899 r. rurociągami wodę. Pokazany teren był podmokły o czym świadczą widoczne rowy melioracyjne i staw (kolor niebieski). Poniżej, po lewej stronie pod nr 9 (przy parku) znajdowało sie typowe ogrodnictwo istnejące do 1945 r

Na planie z 1928 r. i na powyższym fragmencie planu Oleśnicy z 1939 r. widać, że nazwa ul. Zielarska zniknęła. Wszystkie uliczki przyjęły nazwę Hinter häuser. Zmieniała się też kolejność numeracji domów "zielarskich" - zniknął nr 5 lub 6 (dobrze nie widzę). Dom nr 9 ma wg tego planu numer 9b


Fragment planu Oleśnicy z 1948 r. oparty na planie z 1939 r. Kolorem czarnym oznakowano budynki, które zachowały się.
Pozostałe oznaczenia budynków - zburzone lub wypalone. Czerwoną strzałką pokazano kierunek
wykonania poniższego zdjęcia z przypuszczalnego miejsca ogrodnictwa państwa Idziorków na budynki przy ul. Lwowskiej
Plan z kolekcji Krzysztofa Tabaczuka

Na planie pokazano:

  1. Ul. Kątna. Wąska uliczka przy kanale rzeki Oleśnica (Obecnie ul. J. Kochanowskiego). Tak więc ul. Kątna znajdowała się poza terenem placu. Jednak osoba dobrze zorientowana twierdzi, że ogrodnictwo znajdowało się przy ul. Kątnej 9. Wobec tego dorysowano do ul. Kątnej przedłużenie zielonym kolorem. Może od tego ostrego kąta zamiany kierunku - powstała nazwa ul. Kątna. Ponadto twierdzi się też, że ul. Kątna ciągnęła się aż do placu Staszica. Widoczna ul. Projektowana, zabudowana przed 1945 r. na odcinku przy ul. Wojska Polskiego.
  2. Powstała ul. Wązka (tak w oryginale) - chyba Wąska. Budynki ogrodnictwa 5 i 6 zostały spalone. Pozostał budynek nr 3 mieszkalny i dwa budynki gospodarcze. Domy 7 i 8 legły w gruzach i zostały rozebrane. Ten teren i pozostałe budynki nadawałyby się na ogrodnictwo.
  3. Ul. Tyma (?) - nie wiadomo gdzie dalej przebiegała, może do obecnej ul. Lwowskiej. Jerzy Makowski z Bielska Białej odczytał, że jest to ul. Tylna i jest tłumaczeniem niemieckiej nazwy Hinter. Także tę informację przekazał Paweł Szczegodziński.
  4. Budynek ogrodnictwa w okresie 1921 - 1935 r. [1], [2]. Można sądzić, że istniało ono do 1945 r. Bardziej nadawało się na zasiedlenie przez Państwa Idziorków. Było bowiem bliżej miasta i przy ulicy, co znacznie ułatwiało handel i zaopatrzenie.


Zdjęcie ogrodnictwa Rafała i Marii Idziorkówi. Fot. K. Kupczyka, z Panoramy Oleśnickiej nr 40.
Wyżej czerwoną strzałką pokazano kierunek zdjęcia z tego miejsca na istniejące budynki przy ul. Lwowskiej

Państwo Idziorkowie mogli przejąć byłe gospodarstwo zielarskie przy ul Wąskiej lub typowe gospodarstwo ogrodnicze przy ul. Tylnej 9 (Hinterhäuser 9). Wg książki adresowej z 1935 r [2] w rozpatrywanym rejonie istniało tylko jedno gospodarstwo ogrodnicze - Carla Pöttera przy Hinterhäuser 9.


Skrzyżowanie ul. Lwowskiej i późniejszej ul. J. Sinapiusa przed 1960 r.
Dalej widoczne prawdopodobnie gospodarstwo ogrodnicze Państwa Idziorków -
widać zabudowania, komin i szklarnię w okolicach pl. Zwycięstwa. Marek Górnicki potwierdził tę informację.
Fot. ze zbiorów Adama Fedorowicza

Remigiusz Szczuraszek sprawdził, gdzie obecnie byłoby rozmieszczone widoczne wyżej gospodarstwo.


Z prawej dzisiejsza zabudowa ulic Lwowskiej i Sinapiusa. Z lewej naniesione w przybliżeniu zarysy obu budynków.
Widać, że budynek przy ul. Sinapiusa zachodzi na pokazane gospodarstwo. Fot. Remigiusz Szczuraszek

 


Zdjęcie wykonane sprzed budynku na ul. Sinapiusa 1-3. Odzwierciedli ono sytuację pokazaną na zdjęciu z prawej
jeśli punkt wykonania zdjęcia wejdzie w budynek i będzie przesunięty bardziej w lewo. Fot. R. Szczuraszek


Bardzo przybliżone miejsce usytuowania ogrodnictwa w górnej części elipsy, przesuniętej bardziej w lewo.
Wtedy znajdziemy się w okolicach domu przy ul. Tylnej nr 9 pokazanego wyżej strzałką na planie z 1948 r.
Fot. R. Szczuraszek

Ostatecznie o rozmieszczeniu tego ogrodnictwa mogliby się wypowiedzieć syn i wnukowie Państwa R. M. Idziorków jeśli zachowały się plany i zdjęcia. Należy zachować pamięć o mieszkańcach Oleśnicy, którzy po 1945 r. zakładali sklepy, zakłady rzemieślnicze, także gospodarstwa ogrodnicze. Te ostatnie (było ich kilka) znikały wraz z rozbudową miasta - na ich miejscu powstawały budynki mieszkalne, supersamy, ogródki działkowe itp. Dzisiaj o nich mało kto pamięta.

Artykuł w Panoramie Oleśnickiej, zdjęcie Krzysztofa Kupczyka i wspomnienia Ireny Psikus dały okazję do powiększenia naszej wiedzy o historii okolic placu Zwycięstwa.

15.10. 2021 r. Pierwsze uzupełnenie.
Osoba dobrze poinformowana podała, że gospodarstwo Państwa Idziorków miało numer Kątna 9, czyli prawdopodobnie w 1945 objęli gospodarstwo Carla Pöttera przy Hinterhäuser 9(b). Był to duży budynek, bo mieszkało w nim 5-6 rodzin. Jednocześnie razem z bratem p. Rafała prowadzili ogrodnictwo kolejowe.

16.10.2021 r. drugie uzupełnienie. Jerzy Makowski z Bielska-Białej napisał:

Wielką radość sprawił mi Pan swoim ostatnim artykułem o Ogrodnictwie Państwa Idziorków. Pamiętam ich oboje, chociaż nie znałem ich imion. Pana Rafała pamiętam jako wysokiego mężczyznę w okularach, natomiast Panią Marię zapamiętałem, jako kobietę z nieodłącznym miłym uśmiechem. Często bywałem u Nich ze swoim ojcem, który instalował im - jako pracownik ówczesnej Poczty - aparat telefoniczny. Przez 19 lat mieszkałem w pobliskim domu, obecnie jego adres to ul. Lwowska 6. Często też przechodziłem wąskim przejściem, pomiędzy dwiema działkami ogrodnictwa na nasz ogródek przy polnej drodze oznaczonej na innym zdjęciu nr 2. Wreszcie po wielu latach mam okazję zobaczyć swój dom z tej strony na fot. Krzysztofa Kupczyka. Między ogrodnictwem a murami obronnymi znajdowała się polna dróżka którą chodziło się na skróty na targ przy ul. Rzemieślniczej. Do murów na tym odcinku przylegały ogrodzone składowiska gumowych odpadów po wycięciu na sztancy z płatów gumowych obcasów w fabryce obuwia OZO. Na początku lat 70-tych (?) ogrodnictwo Państwa Idziorków zostało przeniesione na ul. Brzozową za cmentarzem, gdzie obecnie znajduje się skład węgla.
P.S.
Ulica Tyma (?) wg planu z 1948 faktycznie nazywała się Tylna, co odczytałem po obróceniu i powiększeniu zdjęcia. Nazwa jej zapewne została przetłumaczona z niemieckiej nazwy Hinter (za, z tyłu).

16.10.2021 r. trzecie uzupełnienie. Paweł Szczegodziński napisał:

Dwa małe sprostowania.
Ulica Tyma, to tak na prawdę ulica Tylna.
Budynek ogrodnictwa (9b) w rzeczywistości znajdował się na terenie dzisiejszego placu zabaw przy Sinapiusa - nałożone plany w załączeniu.

Pisałem między innymi o nim w zeszłym roku:
https://www.facebook.com/notes/721757345350850/


Na rysunku pokazano zielonym kolorem plac zabaw i w nim znajdował się budynek Kątna 9.
Fot. Paweł Szczegodziński

Tak więc wiadomo, że gospodarstwo ogrodnicze było pod numerem Kątna 9, a dzięki Pawłowi Szczegodzińskiemu znamy dokładne miejsce usytowania tego budynku.

Na fragmencie zdjęcia lotniczego P. Szczegodziński zaznaczył dom 9b.



Widać, że budnek był duży w kształcie litery L. Przed nim widoczne inspekty ogrodowe.
Widoczna szersza ul. Zielarska i węższa, zmieniająca kierunek - Za domami
Fot. z kolekcji P. Szczegodzińskiego

Linki do poniższych zdjęć przysłał Jerzy Makowski.


Dom w którym mieszkali Państwo Idziorkowie. Już zburzona prostopadła cześć budynku.
1965 r. Fot. z kolekcji Edwarda Niczypora. Oleśnicka Biblioteka Cyfrowa


Ten sam dom w 1965 r. Fot. z kolekcji E. Niczypora. Oleśnicka Biblioteka Cyfrowa


Ten sam dom w 1965 r. Fot. z kolekcji E. Niczypora. Oleśnicka Biblioteka cyfrowa


Przed budową pl. Zwycięstwa

Literatura:

  1. Heilmann Ch., http://www.gca.ch/Genealogie/Oels/Seite_Oels.htm
  2. Adresbuch Oels 1935 r. Własność Marek Górnicki

Od autora • Lokacja miasta • Oleśnica piastowska • Oleśnica Podiebradów • Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów • Oleśnica po 1885 r. • Zamek oleśnicki • Kościół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleśnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleśnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
 Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleśnicy • Artyści oleśniccy • Rysowali Oleśnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemią? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA BEZ PRZEWODNIKA....
NOWOŚCI