Marek Nienałtowski
Gimnazjum królewskie
21.01.2009 r.
   

Gimnazjum przy dawnej ul. Fryderyka wybudowano w 1903 r. Miało zamienić dawne gimnazjum przy ul. Wrocławskiej, powstałe w 1594 r., spalone w 1730 r. i odbudowane w 1768 r., które pomimo remontów nie odpowiadało przepisom sanitarnym dla szkół. Już w roku 1884 r. planowano wybudować nowe gimnazjum. Ostatni z książąt brunszwicko-oleśnickich nawet przydzielił działkę pod budowę, ale jego śmierć spowodowała przerwanie tych działań. W 1898 r. fundacja Kospothów przeznaczyła na wykup ziemi pod gimnazjum 6 000 Mk, pod warunkiem, że zakupiona działka znajdzie się przy placu Cesarskim. Tym samym mogły ruszyć prace projektowe, w 1901 r. rozpoczęto budowę budynku szkoły, a w 1902 r. budynku sali gimastycznej i ubikacji. Sylwetka szkoły miała nawiązywać do renesansu i zamku oleśnickiego. Również zbliżony styl miało budownictwo mieszkaniowe wokół placu.

Gimnazjum i pomnik cesarza Fryderyka III. Na ścianie szczytowej budynku widoczny jest witraż, dalej opisany. Widokówka ze zbioru A. Fedorowicza
Widok szkoły od północnego-wschodu. Z lewej widoczna jest część ściany bocznej sali gimnastycznej, istniejącej do dziś, dalej budynek ubikacji. Mniejszy budynek stojący z lewej strony właściwego budynku szkoły - to dom dyrektora szkoły. Z tyłu budynku znajdował się mały ogródek dyrektorski. Dalej w kierunku sali gimnastycznej ogródek szkolny (botaniczny). Pozostała część placu stanowiła podwórzec i plac ćwiczeń. Widokówka ze zbioru A. Fedorowicza

Dalej pokazane ilustracje przysłała mi Pani dr Agnieszka Lisowska (dziękuję!). Pochodzą one z wydawnictwa poświęconego gimnazjum: Brock Leopold, Königliches Gymnasium zu Oels. Beilage zum Jahresbericht. Der Neubau des Gymnasiums, A .Ludwig, Oels 1904. Książka ta znajduję się w Bibliotece Uniwersyteckiej "Na Piasku". Kilka lat temu ksero okładki tej, i innych książek dotyczących Oleśnicy, prezentowano na wystawie w Galerii na pl. Zwycięstwa. Szkoda, że książki "oleśnickie" z biblioteki Na Piasku nie zostały zeskanowane i umieszczone w bibliotece miejskiej.

Pani Agnieszka Lisowska przysłała ponownie inne materiały o Gimnazjum Królewskim (Neubau des Königlichen Gymnasiums in Oels, [w:] “Zentralblatt der Bauverwaltung”, nr 26 z 1903 r., s. 161-162, Tłumaczenie Tomasz Pyzałka), które wykorzystałem do rozszerzenia poniższego opisu i dodania dokładnego planu budynku.

Plan rozmieszczenia budynków szkolnych (głównego, dyrektorskiego, hali sportowej i ubikacji) ogrodów (dyrektorskiego, szkolnego, botanicznego) i placu ćwiczeń.

W kondygnacji podziemnej mieściły się pomieszczenia centralnego ogrzewania, piwnica, pralnia woźnego oraz toalety dla nauczycieli. Na parterze (zobacz plan parteru i pierwszego piętra) mieściły się: gabinet dyrektora, pokój nauczycielski, biblioteka, przechowalnia map, zbiory przyrodnicze, 7 sal lekcyjnych oraz mieszkanie woźnego (pod Aulą, mające wejście od podwórza). Na pierwszym piętrze, w części centralnej mieściła się duża Aula, obok z prawej gabinet śpiewu, połączony z Aulą przesuwanymi drzwiami. Dalsza duża sala (za lekcyjną) to gabinet rysunków. Jeszcze dalej dwie sale lekcyjne, biblioteka nauczycielska i gabinet fizyki z pomieszczeniem na pomoce dydaktyczne.

Dom dyrektora zawierał: w kondygnacji podziemnej - pralnię oraz piwnicę; na parterze i pierwszym piętrze – sześć pomieszczeń (salony, sypialnie) a także kuchnię, spiżarnię, łazienkę, toaletę i dwa małe pomieszczenia dodatkowe. Na poddaszu mieścił się pokój dla służby oraz pokój gościnny. Ogrzewany był piecem. Umiejscowiona na parterze jadalnia połączona była z biurem dyrektora w budynku szkolnym (wielu uczniów chodzących do szkół poniemieckich po wojnie, najpewniej pamięta mieszkania woźnego i dyrektora). Front szkoły od placu Cesarskiego był wykonany z żółtego piaskowca z Wartowic.

Schody ze stopniami granitowymi prowadzące z parteru na I piętro. Nad korytarzami rozciąga się sklepienie krzyżowe.
Korytarz na I piętrze

Aula była wyłożona drewnianym dębowym parkietem i miała drewniany sufit w kształcie płaskiego łuku, od północy była rozświetlona dużym witrażem, nazywanym Witrażem Kospoth`ów, składającym się z trzech części. Nie wiadomo, kto był jego autorem.

Górna część witraża była poświęcona braciom Kospoth., którzy od 1727 r. byli dobroczyńcami (fundacja ich imienia) poprzedniego i obecnego gimnazjum. Z lewej strony znajdowało się popiersie młodszego z braci i napis "Joachim Wenzel Hrabia Rzeszy von Kospoth". W środku herb Kospothów, a z prawej popiersie i podpis "Karol Krystian Hrabia Rzeszy von Kospoth".
Środkowa, największa część witraża, była poświęcona śmierci księcia brunszwicko-oleśnickiego Fryderyka Wilhelma, sławnego "Schwarze Herzog" (Czarny Książe) - bohatera narodowego Niemiec. Na witrażu pokazano scenę jego prawdopodobnie śmiertelnego postrzału i upadek z konia, w bitwie pod Quatre-Bras (Belgia) 16/17 czerwca 1815 r.
Dolna część składa się z trzech elementów graficznych. Z lewej strony pokazano mały herb Oleśnicy, z prawej herb Dolnego Śląska. Pomiędzy nimi inskrypcja o treści objaśniającej powyższy witraż. Podano: Książę Fryderyk Wilhelm Brunszwicki zginął bohatersko za ojczyznę 16 czerwca 1815 r. W oryginale - Fredricus Guilelmus Brunsvigiae Dux gloriosam pro patriam mortem occumbit XVI. Die juni A.D. MDCCCXX. Dulce et decorum est pro patria mori. Ostatnie zdanie to znana sentencja "Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę" [z Horacego - Pieśni 3, 2, 130]. Jak z tego wynika, dbano także o wychowanie patriotyczne młodzieży.
 

W Auli, z przeciwnej strony wcześniej opisywanego witraża, znajdował się witraż z widokiem "Starej Oleśnicy" wg XVII wiecznego miedziorytu. Część pokazującą stare budownictwo (i smog) powiększono. W dolnej części witraża umieszczono 4 herby miast, z których firmy brały udział w budowie gimnazjum (?).
W środku herb Dolnego Śląska, z lewej herb Oleśnicy, z prawej - Ziębic

Być może pokazane wyżej herby Oleśnicy i Ziębic miały nawiązywać do księstwa ziębicko-oleśnickiego Podiebradów? Herb Oleśnicy z tego witraża zawiera jeden z piękniejszych rysunków haraldycznego orła św. Jana. Mógłby stanowić wzór do modernizacji obecnego "gołębiopodobnego" orła.

Budowa budynku głównego i domu dyrektora rozpoczęła się w grudniu 1901 r., a sali gimnastycznej i toalet w 1902 r. Budowę kompleksu zakończono w 1903 r. Koszty budowy wynosiły za budynek główny ok. 189 000 marek, za dom dyrektora ok. 35 000 marek. Koszt budowy 1 metra sześciennego głównego budynku wynosił 14,9 marek, a domu dyrektora 18,6 marek.

Ciekawe, czy puchar w kształcie buta, z namalowanym widokiem gimnazjum służył uczniom dp picia piwa? Skan pucharu mogącego zmieścić 1/4 litra złocistego płynu przysłał Marcin Piniło - dziękuję!

Kliknij, aby powiększyć

Puchar z innym widokiem gimnazjium

W 1945-1946 r. gimnazjum było spalone i nie wiadomo kiedy to nastąpiło. W 1947 r. uczniowie przenosili z niego ławki do gimnazjum przy ul. Chopina. Któregoś dnia podczas przeszukiwania budynku nastąpił niewielki wybuch i wówczas zaprzestano wchodzić do niego (wg wspomnień Edwarda Niczypora). Póżniej budynek rozebrano, a cegły wywieziono do Warszawy. Szkoda, że tak piękny historyczny budynek nie służył polskiej młodzieży szkolnej.

Literatura:
Brock L.. Königliches Gymnasium zu Oels. Beilage zum Jahresbericht. Der Neubau des Gymnasiums, A .Ludwig, Oels 1904
Neubau des Königlichen Gymnasiums in Oels, [w:] “Zentralblatt der Bauverwaltung”, nr 26 z 1903 r., s. 161-162
Mrozowicz W., Wiszewski M. Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność. Atut. Wrocław 2006


Od autora Lokacja miasta Oleśnica piastowska Oleśnica Podiebradów Oleśnica Wirtembergów
Oleśnica za Welfów
Oleśnica po 1885 r. Zamek oleśnicki Kościół zamkowy Pomniki Inne zabytki
Fortyfikacje Herb Oleśnicy Herby księstw Drukarnie Numizmaty Książęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica Wojsko w Oleśnicy Walki w 1945 roku Renowacje zabytków
Biografie znanych osób Zasłużeni dla Oleśnicy Artyści oleśniccy Autorzy Rysowali Oleśnicę
Fotograficy Wspomnienia osadników Mapy Co pod ziemią? Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleśnickie Recenzje Bibliografia Linki Zauważyli nas Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki Fotografie miastaRysunki Odeszli
Opisy wybranych miejscowości
CIEKAWOSTKI ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŚCI