Marek Nienałtowski
Drzewo genealogiczne księcia Jana Podiebrada w kościele zamkowym w Oleśnicy - zapomniana historia.
06.03.2023 r.

W kościele zamkowym znajdowało się bardzo duże, już zapomniane, malowidło (polichromia) z drzewem genealogicznym "książąt ziębickich oraz panów z Kunstatu i Podiebradu". Prace nad nim rozpoczęły się w 1558 r. na zamówienie księcia Jana Podiebrada. Wcześniej, bo w 1555 r. rozpoczęto prace nad nagrobkiem tumbowym zmarłej księżnej Krystyny Kachny Szydłowieckiej żony księcia Jana Podiebrada. Malowidło jak i tumba zawierały herby. Na malowidle było ich 32 w jednym górnym rzędzie (oraz 30+1 poniżej), a na tumbie 16+1. Ta różnica wynikała z wielkości powierzchni, na której można było rozmieścić herby.

Herby zostały podzielone na trzy grupy:

Rys.3. Herb genealogiczny Krystyny Szydłowieckiej oznaczony jako +1
Fot. 1. widok na północną œścianę prezbiterium, na której znajdowało się od ok. 1558-1561 roku malowidło z drzewem genealogicznym Jana Podiebrada
Rys. 2. popiersie księżnej na herbie księstwa ziębicko-oleœśnickim [1]

Dlatego można było przedstawić na nim łącznie 62 herbów, chociaż wiele z nich się powtarza. Widać to na powyższym malowidle, które skopiowałem z podobnego rysunku zawartego w książce [1] i przeniosłem naprędce (czyli niezbyt udanie) na zdjęcie. Na pokazanym drzewie genealogicznym pokazano same herby, w rzeczywistośœci na drzewie księcia Jana były jeszcze malowane popiersia męskie i kobiece przodków, usadowione jakby na herbach (jak na rys. 2). Było to więc jedno z najbardziej rozbudowanych drzew genealogicznych. Wszystkie imiona przodków są opisane w Olsnographii oraz w innych Ÿźródłach (jedno graficzne podano na dole).

Dwa i więcej herbów (4, 8, 16, a nawet 32) znajdujących się na jednym elemencie (nagrobku, tumbie, ambonie, bramie, œścianie, dokumencie itp.) tworzy tzw. założenie herbowe. Okreśœlony, zamierzony wybór herbów niesie w całośœci jakieśœ przesłanie, ideę, która ma przemówić do przyszłych pokoleń. Przesłanie okreœśla się nazwą - heraldyczny program ideowy. Wœród nich można wyróżnić program genealogiczny - pokazujący przodków rodu.

W czꜶci dolnej malowidła heraldycznego znajdowały się postacie księcia Jana i jego zmarłej żony w rozmiarze rzeczywistym. Obok nich umieszczono informację o księżnej Krystynie, jej ojcu i matce oraz dodano jej herb. Poniżej postaci księcia i jego żony znajdowała się inskrypcja fundacyjna o jeszcze nieznanej treśœci.

Gdy powstał pomnik nagrobny księcia Karola Krzysztofa (1579 r.) - syna księcia Jana - został umieszczony poniżej malowidła - jak widać na powyższej fotografii.

Jeszcze niedawno uważano, że wykonawcą malowidła mógł być Balthazar Latomus z Brzegu, ale w tym czasie malarz miał ok. 17 lat i raczej nie mógł być jego autorem. Malowidło jakoby usunięto w trakcie odnowy koœcioła po katastrofie budowlanej w 1905 r. Chyba nie jest to prawda, bowiem na wczśœniejszych zdjęciach wnętrza koœcioła już go nie było. Czyli zamalowano je w XIX w. B. Latomus latach 1583-84 namalował drzewo genealogiczne potomków księcia Jerzego II w zamku brzeskim.

Z rysunku drzewa genealogicznego wybrano 16 herbów (tych najbardziej podnoszących rangę księcia) i przedstawiono je na czterech bocznych œścianach nagrobka tumbowego. Dodano herb Krystyny Szydłowieckiej.


Przykładowe herby z lewej œściany nagrobka tumbowego. Fot. Wiesław Piechówka.
Wszystkie herby z tumby i ich nazwy

W poniższym linku można znaleŸźć informacje o osobach umieszczonych na malowidle:

Genealogia Podiebradów na rysunku (H. Lusch). Osoby oznaczone gwiazdką"*" - mają swoje herby także na tumbie (na rysunku brakuje jednej gwiazdki przy cyfrze 3)

Z dyskusji na forum brzeskim:

anthropos - 2013-03-21, 12:17

Dane o tym artyśœcie zamieszcza katalog wystawy z Muzeum Narodowego we Wrocławiu autorstwa Piotra Oszczanowskiego i Jana Gromadzkiego Theatrum vitae et mortis. Grafika, rysunek i malarstwo książkowe na ŚŒląsku w latach ok. 1550 – ok. 1650 , Wrocław 1995, s. 115:

Balthasar LATOMUS (*ok. 1540? Wrocław, † po 1602 Brzeg?; Kat. 166). Malarz brzeski, syn pisarza miejskiego we Wrocławiu. W 1569 r. został okreśœlony podczas rozprawy sądowej mianem malarza książęcego w Brzegu. 13.6.1592 r. przyjmuje obywatelstwo Brzegu. Malarz nadworny księcia Jerzego II, czynny na dworze brzeskim co najmniej już od 1567 r. Autor polichromii w gabinecie (na płd. œścianie małej izby na parterze), w prawym skrzydle zamku, z przedstawieniem drzewa genealogicznego księcia Jerzego II, z lat 1583-84. Prawdopodobnie wykonał również pewne prace malarskie w koœściele Œśw. Jadwigi, kaplicy zamkowej w Brzegu (przed 1586 r.).

Literatura:

  1. Felcman O., Fukala R., a kol., Podebradove. Rod ceskomorawskych panu, kladskych hrabat a slezskych knizat, Praha 2008
  2. Nienałtowski M., Podiebradowie w dziejach księstwa ziębicko-oleśœnickiego 1495-1647, Oleśœnica 2013
  3. Sinapius J., Olsnographia, oder: Bechreibung des Oelssnischen Furstenthums, bd I-II, Leipzig - Frankfurt 1706-1707

Od autora • Lokacja miasta • Oleœnica piastowska • Oleœnica Podiebradów • Oleœnica Wirtembergów
Oleœnica za Welfów • Oleœnica po 1885 r. • Zamek oleœnicki • Koœciół zamkowy • Pomniki • Inne zabytki
Fortyfikacje • Herb Oleœnicy • Herby księstw • Drukarnie • Numizmaty • Ksišżęce krypty
Kary - pręgierz i szubienica • Wojsko w Oleœnicy • Walki w 1945 roku • Renowacje zabytków
 Biografie znanych osób • Zasłużeni dla Oleœnicy • Artyœci oleœniccy • Autorzy • Rysowali Oleœnicę
Fotograficy • Wspomnienia osadników • Mapy • Co pod ziemiš? • Landsmannschaft Oels
Wydawnictwa oleœnickie • Recenzje • Bibliografia • Linki • Zauważyli nas • Interpelacje radnych
Alte Postkarten - widokówki • Fotografie miasta • Rysunki • Odeszli • Opisy wybranych miejscowoœci
CIEKAWOSTKI • ZWIEDZANIE MIASTA Z LAPTOPEM, TABLETEM ....
NOWOŒCI