Historia Oleśnicy w 5000 znakach
Oleśnica - miasto prawie nieznane [o takim tytule myślałem, gdyż jest to prawda]
Prawdopodobnie w XII w. powstają zalążki osady, którą od olch, olszyn porastających bagnisty teren i rzekę, nazwano Olesznica. Zmieni się ona później na zgermanizowaną - Oels, Öls. Jednak dzięki oleśnickim drukarniom wydającym też polskie książki, nazwa Oles(ś)nica dotrwała do XIX w.
22 lutego 1255 r. książę wrocławski Henryk III Biały przekazał zasadźcom miasto w celu jego lokowania na prawie średzkim. Stworzono plan miasta, w którym przewidziano duży plac targowy o wymiarach 140 x 70 m i wybiegających z niego aż 12 ulic (więcej niż we Wrocławiu). Miasto już w 1310 r. posiada herb – jeden z najstarszych na Śląsku.
Rozwój miasta wiąże się z powstaniem księstwa oleśnickiego w 1312-1313, które obejmuje najpierw książę Bolesław, a po jego śmierci - brat, znany później jako Konrad I oleśnicki, założyciel oleśnickiej linii Piastów istniejącej po rok 1492. W okresie panowania Piastów wybudowano zamek oleśnicki, miejskie mury obronne z fosą, kościoły i synagogę. Są one zachowane po zniszczeniach, przebudowach, odbudowach i renowacjach do dziś. Jeden z największych zabytków - Bazylika Mniejsza, zachowała formę kościoła parafialnego powstałą za czasów Piastów.
Po śmierci ostatniego Piasta, Oleśnicę i księstwo obejmują w 1495 r. Podiebradowie, potomkowie króla czeskiego Jerzego. Jest to okres największego rozwoju miasta. W latach 1542-1616 zamek zostaje znacznie rozbudowany, ozdobiony pięknymi krużgankami i z ciekawym rozwiązaniem barbakanu. Jest jednym z najpiękniejszych zamków śląskich, niestety mało znany i niepromowany. W 1529 r. powstaje w mieście pierwsza na Śląsku i w Niemczech drukarnia żydowska. W 1536 r. biblioteka książęca liczy 1221 woluminów i jest prawdopodobnie największą na Śląsku. W 1538 r. księstwo oleśnickie przechodzi na protestantyzm. Następuje rozwój szkolnictwa i życia muzycznego. Później ponownie rozpoczyna pracę drukarnia i przez następne lata drukarstwo oleśnickie jest szeroko znane. W BUW zachowała się duża część druków, a nawet jedna z najstarszych książek wydanych w 1593 r. W 1594 roku powstaje znane na Śląsku Gymnasium illustre. Również wtedy utworzono w kościele parafialnym, zwanym już zamkowym, bibliotekę łańcuchową, ciągle jeszcze istniejącą w tym samym pomieszczeniu. Niedawno jej książki (i łańcuchy) zostały poddane konserwacji. Kościół zamkowy, w zamyśle Podiebradów, miał stanowić ich mauzoleum, którego głównym elementem stała się krypta (w 2011 r. została otworzona) oraz nagrobki, m.in. nagrobek tumbowy Jana Podiebrada i Krystyny Szydłowieckiej. Chwałę tego rodu miała wspierać również ambona powstała w 1605 r., wybitne dzieło sztuki sakralnej, poprzez umieszczenie herbów pokazujących ich genealogię. Zabytki te ciągle istnieją, są konserwowane dzięki zapobiegliwości proboszcza ks. W. Ozimka.
Po śmierci ostatniego Podiebrada, w 1649 r. księstwo i Oleśnicę przejmuje śląska linia Wirtembergów. Odnowili oni miasto po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej oraz doprowadzili do gospodarczego wzrostu, wskrzesili tradycje kulturalne, popierali naukę. W 1670 r. wybudowano Dom Komediowy, pierwszy teatr Oleśnicy i jeden z pierwszych teatrów śląskich. Z dworem książęcym było związanych wiele postaci życia kulturalnego, m.in. Johann Scheffler (Angelus Silesius), jeden z najwybitniejszych poetów śląskich. Piękne medale i monety projektuje mincerz Jan Neidhardt. Drukarnia wydaje także wiele książek w j. polskim. W 1700 r. dobudowano do kościoła zamkowego kaplicę grobową książąt wirtemberskich z podziemna kryptą, będące znaczącym zabytkiem sztuki sepulkralnej, niedawno odnowioną. W końcowym okresie ich panowania powstaje najstarszy pomnik Oleśnicy - kolumna Złotych Godów.
Dalsze losy Oleśnicy związane są od 1793 r. z książętami z dynastii brunszwickiej. Pierwszy z nich Fryderyk August interesował się teatrem i muzyką. Starą ujeżdżalnię przebudował na teatr, w którym zatrudniał profesjonalnych aktorów i śpiewaków. Zamiłowanie do teatru i muzyki wiązało się nierozerwalnie z dalszymi dziejami miasta. Dbał również o sprawy gospodarcze, odnowę kościołów, tworzył promenady wokół zamku i w mieście. Jednak głównie poświęcał czas na rozbudowę słynnego pałacu w Szczodrem. Po jego śmierci w 1805 r. księstwo obejmuje "czarny książę" Fryderyk Wilhelm, który poległ w 1815 r. stając się niemieckim bohaterem narodowym. W 1850 r. Oleśnica staje się miastem garnizonowym, powstają koszary, w większości zachowane. Z udziałem wojsk garnizonu w wielu wojnach, związane były epitafia i pomniki. Pozostała z nich jedynie Kolumna Zwycięstwa z 1873 r., umieszczona przed Ratuszem. Od 1868 r. kiedy to powstaje Kolej Prawego Brzegu Odry, miasto zaczyna pełnić rolę ważnego węzła kolejowego. Wówczas też zostają rozebrane 3 bramy miejskie i miasto może „wyjść” ze średniowiecza. Zachowano jedną - Bramę Wrocławską, której pomieszczenia wykorzystuje się obecnie do celów wystawienniczych. Po 1885 r. zamek oleśnicki związany jest z Hohenzollernami, podlega w latach 1891-1905 częściowej przebudowie i remontowi. W latach 1896 - 1914 wybudowano w mieście wiele wspaniałych budynków mieszkalnych i szkół, wzorowanych architektonicznie na zamku oleśnickim, powstaje również Zakład Naprawczy Kolei Rzeszy (RAW) - największy pracodawca w mieście. W 1923 r. zaczyna się rozwijać budownictwo mieszkaniowe związane z rosnącą ilością mieszkańców. Ważnym obiektem kulturalnym powstałym w 1925 r. są Sale Miejskie, posiadające zmechanizowaną scenę teatralną, wzbudzającą zazdrość wrocławian. W styczniu - maju 1945 r. liczba zniszczonych budynków mieszkalnych wyniosła 987 czyli 53%. Szczególnie ucierpiała zabudowa rynku i okolic. Najważniejsze zabytki nie były uszkodzone (zamek i kościół zamkowy), inne udało się odbudować w latach 60-70. Bardziej szczegółowe informacje na www.olesnica.org.
Marek Nienałtowski